Ұлы «Оқжетпес». Орыс тіліндегі аудармасы - «не долетит стрела»,яғни оқтың (жебенің) жетпеуі.
Әулиекөл көлінің солтүстік-батыс жағалауынан солтүстік-шығысқа қарай Абылай хан алаңынан 300 метр қашықтықта осы аңызға айналған Оқжетпес жартасы орналасқан. Оқжетпес теңіз деңгейінен 300 метр биіктікте. Абылай ханның ұлы ұрпағы Шоқан Уәлиханов Оқжетпес туралы он бес аңыз бен әңгіме жинады.
Сәкен Сейфуллин өзінің «Көкшетау» поэмасында Абылай ханның тұтқында болған қалмақ қызы туралы аңыздарының бірі негізінде Оқжетпес әнін шырқады.
Аңыз бойынша: бір күні Абылай хан қалмақтармен ұрыста үлкен олжалы болып, Оқжетпес етегінде оларды бөліседі. Бір тұтқын қалмақ қызы қалады. Оның жасы 17 болады. Ол үшін жігіттер арасында дау туады. Әрбеуі қалмақ қызын жұбайы еткісі келеді. Абылай Хан өзіне күйеу жігітті таңдауға рұқсат етті. Қыз еркіндікке ие болмайтынын түсініп, ұнатпайтын адамға шықысы келмеді. Жартастың төбесінде ол орамал бекітіп, былай деді: - кімнің жебесі орамалға қадалса, соған шығамын - депті. Жігіттер көп оқ атқан, бірақ жебенің тең ойыны жартастың шыңына дейін ұшып жеткен емес. Сол кезде қыз шыңынан шығып көлге құлайды. Қайтыс болған жерде Жұмбақтасы пайда болады. Содан бері жартас Оқжетпес деп аталады. Шынында да, егер Бурабай көлінен «пілдің» құлағына қарасаңыз, бүкіл бойға қолында орамал ұстап тұрған қызды көруге болады.
Келесі аңызда былай делінген: бір ауылда өте бай бай өмір сүрген. Оның сұлу Айсұлу атты жалғыз қызы болады. Ол Қасымның әкесінің шаруасын жақсы көреді. Әкесі қызын қатты жақсы көрді және оны күйеу жігітті таңдаудағы бостандығынан айырғысы келмеді. Ол: «Жүрек қалауыңмен, өзіңе күйеу таңда», - дейді. Қыз: «Менің күйеуім біздің Қасым болады», - деп жауап береді. Бұл әкені ашуландырды және ол: «Сенің күйеуің ең күшті, ең епті жігіт болсын», - деп айқайлады. Бай барлық ауылдар бойынша мынаны жариялайды:
«Кімнің оғы (жебесі) жартастың басына жетеді, мен оған қызымды үйлендіремін. Егер оқ (жебе) жетпесе, мен басымды кесіп тастаймын»,-дейді.
Жігіттер белгіленген күні жиналады. Олардың көпшілігі оқ атып, бастарын бүгеді: ешкімнің жебесі жартасқа жетпейді, ал қалған жігіттер үмітсіз істі көріп, қашып кетеді. Содан кейін қызы сұрайды:
- Әке, рұқсат етіңіз, шаруаңыз Қасым оқ атсын.
- Мен бас болудан шаршадым, ол атсын, - деп жауап береді әкесі.
Қасым садақтан атып, оққа (жебеге) қарайды, ал оқ (жебе) тыныш та тыныш ұшады, жартастың басына жетпей,құлайды, бейшара Қасымды ұстап алып, басын кесіп тастауға апарады, қызы қайтадан әкесіне:
- Әке, басын кесіп тстауға үлгересің, тағы да атуға жол беріңіз.
Әкесі сүйікті қызына жоқ дей алмай, келімін береді. Қасым садақ пен жебе дайындап жатқанда, Айсұлу осы жартастың басына шығып, Қасымның сүйікті әнін шырқайды. Оның дауысы керемет болады,Көкшетау таулары мен Әулиекөл көлінің үстінде күміс қоңырау сияқты әні төгілді және бұл әні соншама күш берді, Қасым атқан жебе Оқжетпес жартасының жоғары жағына жетіп, Айсұлудың аяғына құлайды. Бай үйлену тойын атап өтеді. Үйлену тойынан кейін ол әйелінен сұрайды:
- Неге жартастың басына шықтыңыз? Ол жауап береді:
- Егер сіздің жебеңіз жетпесе, әкеңіз сіздің басыңызды кесіп тастайтын еді. Мен сенсіз өмір сүре алмаймын, мен жартастың басынан секіріп, тастарға құлайтын едім.
Бұл аңыз сол баяғы заманда қазақ жастары арасында махаббат жоғары бағаланғанын айтады.
Саяхатшы И. Словцовтың жазулары бойынша, Оқжетпес жартасы келесі аңызбен бірге жүрді: «Баяғыда, тек қазақтар еркін далаға ие болған кезде, бұл шыңда бүркіт өмір сүріп, төменде не болып жатқанын мұқият бақылап отыратын; көптеген батырлар оны атуға тырысады, бірақ жебелер оның қол жетпейтін ұясына жете алмайды; шыңға шыққысы келген батылдар болды, бірақ олардың күш-жігері бекер болатын. Хандардың билігінен «Болжампаз-бүркіт» ұшып кетті деген қауесет тарады, ал Оқжетпес өзінің сұлулығымен жарқырап, өткен жылдардың ескерткіші ретінде қызмет етеді»
Сәбит Мұқанов Шоқан Уәлихановтың Бурабайға келуі туралы «Промелькнувший метеор» кітабында былай деп жазады: «Құмарлық Шоқанды басып алды. Осылайша, ол бала кезінен Жайнақпен асықтан жеңіске жетуге ұмтылатын».
Оқжетпестің күштілігі соншалықты, төбесінен құлаған қалпағы оны арбайтын. Тауды қоршап тұрған қарағайлы орманда шың көрінбейді. Шыңға алыстан ғана сүйсінуге болады,
Белгісіз офицер Оқжетпесті Египет пирамидаларымен, әйгілі Хеопс пирамидасымен салыстырды. Тек пирамидалар адамның ниеті әрі адамның қолымен құралатын, ал мұнда тек табиғат шебер құрылысшы болған.
Біздің жерлесіміз, ақын, мемлекет және қоғам қайраткері, инженер-кенші Кәкімбек Салықов Оқжетпес туралы мақтанышпен айтады.
Әлемде Тянь-Шань мен Гималайға ұқсас көптеген таулар, шыңдар, жартастар бар. Бірақ Оқжетпес бүкіл әлемде жалғыз.
